zondag 2 november 2014

De legende van Johannes Nepomucenus

Kent U een heilige met een eigen Facebook fanpagina?

U heeft hem ongetwijfeld al gezien! Op de Nepomucenusbrug, tussen de Wollestraat en de Dijver, staat zijn standbeeld. De heilige heeft een stralenkrans met vijf sterren rond het hoofd. De vijf sterren staan voor de vijf letters van het woord tacui (ik heb gezwegen).


Het beeld van Johannes Nepomucenus in Brugge

Johannes Nepomucenus werd tussen 1340 en 1350 geboren in het plaatsje Pomuk in Bohemen. Zijn ouders moeten redelijk welvarend geweest zijn, want hij kon studeren aan het plaatselijke klooster, later in Praag en zelfs aan de universiteit van Padua. In 1380 werd hij pastoor in Praag.

Hij preekte ook herhaaldelijk in de Domkerk en door zijn wijze en intelligente preken kwamen de mensen van heinde en verre naar hem luisteren.
Zijn optreden ontsnapte niet aan de aandacht van de toenmalige koning Wenceslaus IV van Bohemen. Wenceslaus werd toentertijd gevreesd door zijn tiranniek optreden tegenover iedereen die het niet met hem eens was. Om Johannes aan zich te binden bood hij hem een betrekking aan het hof.

Johannes weigerde het aanbod. Volgens de overlevering aanvaardde hij enkel het ambt van persoonlijke biechtvader van de koningin, Sophia van Beieren. Aangezien er sinds 1384 een openlijk conflict bestond tussen Kerk en Hof viel deze beslissing niet in goede aarde.

De koning zon op wraak. Op 20 maart 1393 werd Johannes tijdens onderhandelingen tussen Kerk en Hof gearresteerd. Diezelfde nacht werd hij afschuwelijk gefolterd en vanaf de Karelsbrug in de Moldau gegooid en verdronken. De werkelijke redenen voor dit gruwelijke optreden blijven vaag, maar volgens de volksmond zou Wenceslaus woedend zijn geworden toen Johannes had geweigerd te verklappen of de koningin al dan niet gebiecht had dat ze er een minnaar op nahield.


Wenceslaus IV van Bohemen


Nadien zou de bisschop van Praag hierover een brief hebben geschreven naar Paus Bonifatius IX: "Nadat men zijn rechter- en linkerzij zozeer verbrand had dat hij in feite al ten dode was opgeschreven, werd doctor Johannes, mijn beste vicaris, openlijk door de straten van de stad naar de Moldau gesleept. Terwijl zijn handen op zijn rug werden vastgemaakt, bond men hem - als ware hij een wagenwiel - met zijn hoofd aan zijn voeten; in zijn mond zette men een stuk hout rechtop zodat deze wreed werd opengescheurd. Zo hebben ze hem naar beneden gegooid en verdronken".

De legende

Toen de heilige in de golven van de rivier was verdwenen, kwam zijn lichaam plotseling bovendrijven, omstraald door vijf helder blinkende sterren.
Een hele menigte mensen kwam nieuwsgierig op het licht af dat daar midden in de nacht op die ongewone plek zo'n bijzonder schijnsel gaf.
Men vond het lijk en herkende de geliefde predikant.

Ook de koningin stond vanuit haar slaapkamerraam in het paleis het drukke geloop gade te slaan. Ze vroeg haar man wat dat allemaal te betekenen kon hebben. Deze antwoordde in het geheel niet, en omdat hij voelde dat de gebeurtenissen een wending namen die ongunstig voor hem konden uitpakken.

Bij het aanbreken van de dag kwamen alle mensen uit de hele stad naar de plaats waar men de priester uit het water op de oever had gelegd. De priesters droegen het in een plechtige processie onder het rouwbeklag van het volk naar de domkerk daar niet ver vandaan.

Duizenden mensen stroomden toe. Ieder wilde nog eenmaal die mond zien die zo inspirerend gepreekt had en nog één keer de hand kussen die hen zo dikwijls gezegend had. Vooral de armen van de stad konden maar geen afscheid nemen van hem die voor hen altijd geweest was als een liefhebbende vader.

Aanvankelijk beval koning Wenceslaus nog wel het lijk op een onbekende plaats te begraven. Maar het werd heel snel ontdekt. Rond de plaats waar Johannes begraven was, hing zo'n heerlijke geur van heiligheid dat hij binnen de kortste keren werd ontdekt.

Onder plechtig vertoon werd hij nu bijgezet in de Domkerk te Praag. Daar werd hij door de gelovigen vereerd.



Verering

Johannes werd in 1729 heilig verklaard door paus Benedictus XIII. Zijn hoog-barokke praalgraf bevindt zich in de dom van Praag. Hij is de patroon van Bohemen, van biechtvaders, priesters, schippers, molenaars, van het biechtgeheim, van het zwijgen, van waterbedreigingen en van bruggen. Zijn feestdag is 16 mei. 

Op vele bruggen in Bohemen, Zuid-Duitsland en Oostenrijk is een beeld van Johannes Nepomucenus opgesteld. Tot op de dag van vandaag wordt de plaats van zijn marteling op de Karelsbrug aangeduid met een rode marmeren plaat.


Beeld van Johannes Nepomucenus op de Karelsbrug in Praag


Iconografie

Hij wordt meestal afgebeeld als een priester in zwarte soutane, witte superplie, stola en een bonnet op. Vaak is hij getooid met vijf sterren rond het hoofd. Daarbij legt hij somseen wijsvinger op de mond, symbool van het biechtgeheim waarvoor hij zijn leven zou hebben gegeven. Onder zijn arm heeft hij een kruisbeeld en een palmtak, symbool voor de overwinning op het kwade.

Vaak vindt men een beeld van de heilige Johannes van Nepomucenus op of naast een brug. in België onder andere in Brugge (Wollestraat), Antwerpen (Lange Nieuwstraat ), Kortrijk (Op de brug over de Leie, tussen beide Broeltorens), Aalst (Houtmarkt) en Malmedy (Brug over de Warche).


  Kortrijk            Malmedy


Aalst



Het beeld in Brugge dateert van de 18de eeuw en bevindt zich op de Nepomucenusbrug in de Wollestraat. Het is een ontwerp van Pieter Pepers uit 1767. Bemerk het kruisbeeld en de devotielantaarns. In 1795 werd het door de Franse revolutionairen in de Reie gegooid en in 1811 weer op zijn voetstuk geplaatst.

Vaak heeft hij één hand op de mond (biechtgeheim), in de andere een kruis (marteldood). De krans rond zijn hoofd draagt vijf sterren die wel als tacui (Latijn voor "Ik heb gezwegen") worden uitgelegd. De heilige Johannes van Nepomucenus is de belangrijkste brugheilige in West-Europa.


Prentkaart met het beeld van Johannes Nepomucenus te Brugge (1928)

Luik (Liège) Belgium collegiale Sint-Denijskerk

Schrijn van Johannes Nepomucenus te Sint-Niklaas



Antwerpen Lange Nieuwstraat



Op de arduinen sokkel waarop het beeld van Jan Nepomucenus in Brugge staat treft men een anagram aan.  Men gebruikt de letters van de naam Sanctus Joannes Nepomucenus in een andere volgorde en verkrijgt zodoende een andere (Latijnse) tekst. 

Wat staat er?

"Sanctus Joannes Nepomucenus
anagramma
en pie mutus
en os non accusans"
en daaronder
"Reposit 1 Maii MDCCCXI"

Vrij vertaald betekent dit zoiets als:
“De heilige Johannes Nepomucenus
anagram
Zie een stomme uit plicht
Zie een mond die niet beschuldigt.”
en daaronder
Teruggeplaatst op 1 mei 1811.




Overzicht van andere beelden van Johannes Nepomucenus vindt u op http://geo.mff.cuni.cz/latina/sJ-krajska-mesta.htm

De Facebook fanpagina van de heilige Johannes Nepomucenus

© Marc Willems (2014)
                                        brugse.legenden@gmail.com



Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.