De legende van de gebarsten grafsteen in de Jeruzalemkerk.

De naam van de Jeruzalemkapel in Brugge is onafscheidelijk verbonden met de familie Adornes.

De volksoverlevering wil dat de kerk een nabootsing is van de H. Grafkerk in Jeruzalem. Dit wordt geloofwaardig gemaakt door te wijzen op de twee reizen die Jacob (Brugge, ca. 1395- 1463) en Pieter Adornes (Brugge, ca. 1395 – 1464) naar het Heilig Land hebben ondernomen. Deze reizen zijn historisch juist.

Of deze kerk een getrouwe nabootsing is van de H. Grafkerk in Jeruzalem is niet zeker. Menkan deze bewering niet meer nagaan omdat de kerk in Jeruzalem tijdens de 16de eeuw door brand werd verwoest.

De bouw te Brugge verliep perfect. Blijkbaar werd alles goed gepland zodat de uitvoering geen zorgen baarde tot op het ogenblik dat men de crypte van het Heilig Graf zelf wilde nabootsen. De steen die het graf moest afdekken had dezelfde afmetingen als deze in Jeruzalem, maar op zijn plaats gelegd brak de steen middendoor.

Een tweede steen onderging hetzelfde lot. Het was of de duivel ermee gemoeid was. Maar ook deze steen brak precies op dezelfde plaats als de eerste.  Blijkbaar  zag men maar één oplossing, opnieuw naar Jeruzalem reizen en alles opnieuw nameten en onderzoeken. Daar stelde men vast dat de steen die het Heilig Graf afdekte inderdaad op dezelfde plaats gebarsten was als de steen in de kapel te Brugge.

De steenhistorie kan wellicht gerangschikt worden onder de H. Graflegenden.

Oude foto van de crypte (foto: Beeldbank Brugge)

De Jeruzalemkerk

Dit intrigerend bouwwerk valt op door zijn massieve vorm met een bekroning in de vorm van een grote wereldbol. Verder bemerken we een Jeruzalemkruis (eerder Maltezerkruis) en gebroken Catharinawiel. Vooraan opzij de zon en de maan op oosters aandoende torentjes.

Centraal in de kerk staat de graftombe van Anselm Adornes (1424-1483) en zijn echtgenote Margareta van der Banck.(°?- +1462)

graftombe van Anselm Adornes en 

Margareta van der Banck

De tombe is sober opgevat: de voorstelling van de afgestorvenen is in laagreliëf uitgewerkt op de deksteen (223 bij 135 cm). Met uitzondering van de eerder realistische portrettering van Anselm Adornes is de sculptuur nogal strak en statisch, doch krachtig uitgewerkt.

Als privaat bezit werd de Jeruzalemkerk gespaard van vernieling en plundering gedurende de beeldenstorm. Hierdoor bleven vele originele stukken intact en ter plaatse bewaard.

Op het altaar ziet u een origineel laatmiddeleeuws voorbeeld van de calvarieberg, een sacramentstoren, prachtige glasramen, schilderijen, een reliekkruis. Aan de muren gedenkstenen van verschillende leden van de familie Adornes.

Op vele bouwonderdelen staan wapenschilden afgebeeld van de Adornes en het alliantiewapen Adornes-Vander Banck, hun devies “Para Tutum”, hetgeen betekent: “Wees bereid”.  (bron Herman Taelemans)

De Jeruzalemkapel

De familie Adornes.

Alle auteurs zijn het er over eens dat de Adornes afkomstig zijn uit het Italiaanse Genua en dat een lid van de familie Adornes zich in de tweede helft van de dertiende eeuw in Vlaanderen vestigde. Het ging meer bepaald om Opicius Adornes die de graaf van Vlaanderen volgde, zich in Gent vestigde en er met een adellijke dochter trouwde.

De familieleden speelden een rol in het openbaar bestuur, zowel binnen de stad Brugge als aan het hof van de Bourgondische hertog. Enkelen beoefenden de internationale handel. Ze burgerden in bij de lokale patriciërs, trouwden binnen de burgerij of het patriciaat en behoorden weldra tot de Vlaamse adel.

Pieter II Adornes en Jacob Adornes pelgrimeerden tweemaal naar het Heilig Land. Het ontwerp van de plannen voor het bouwen van de Jeruzalemkerk wordt aan hen toegeschreven.

Pieter Adornes II was in 1418 als enige minderjarige één van de deelnemers aan een tornooi ingericht door het gezelschap van de Witte Beer. Hij bekampte daar 6 man en won de ereprijs waardoor men hem zelfs tot stadhouder benoemde.

Maar het was vooral zijn zoon Anselmus Adornes, gehuwd met Margareta van der Banck en vader van 16 kinderen, die aan zijn geslacht de grootste luister zou schenken.

Anselmus Adornes zal de volledige uitbouw en afwerking van de Jeruzalemkerk verzorgen. In 1470 vermeldt hij in zijn testament dat hij in zijn prille jeugd nog de eerste steen van die kapel heeft gelegd. Net als zijn vader ondernam hij een bedevaart naar het Heilig Land en bij zijn terugkeer verbouwde hij de kapel en inspireerde zich daarbij volgens de overlevering op de H. Grafkerk van Jeruzalem.

Jeruzalemkapel in de Flandria Illustrata van Antonius  Sanderus (1641)

Hij woonde niet in zijn huis naast de Jeruzalemkerk, maar aan de Verversdijk (gelegen tussen de Schottendijk en de Schottenplaats) waar hij een groot complex bezat, voorzien van stapelruimten, stallingen en lakenververijen.  Hij woonde dus midden de Schotse handelaars.

In 1467 verbood het Schotse parlement handel met Vlaanderen en de Schotse kooplui moesten Brugge verlaten. Anselm Adornes reisde toen aan het hoofd van een diplomatieke missie naar Schotland. De onderhandelingen met de Schotse koning en het Schotse parlement verliepen succesvol en de Schotse handelaren konden in het voorjaar van 1470 naar Brugge terugkeren.

De contacten die hij aanknoopte met het Schotse hof betekenden een aanzienlijke verhoging van zijn sociale status, niet alleen in het graafschap Vlaanderen, maar ook in Schotland. In 1468 werd hij tot ridder in de Orde van de Eenhoorn geslagen en werd hij benoemd tot raadgever van de Schotse koning.

Anselmus die een grote belangstelling had voor muziek, schilderkunst en spiritualiteit maakte in 1470-71 een 14 maanden durende reis naar Jeruzalem waar hij zijn ideeën opdeed voor de verdere uitbouw van de kapel in Brugge waaraan hij in 1428 was begonnen.

In 1482 voer hij opnieuw af naar Schotland. Hij had er, zoals steeds, contacten met koning James III en leidde in zijn opdracht een militaire expeditie in Linlithgow. Toen Anselm daarna een bedevaart ondernam, verbleef hij in een klooster in North-Berwick en werd daar op 23 januari 1483 overvallen door een gewapende bende die hem vermoordde. Zijn grafmonument, en dat van zijn echtgenote, bevindt zich in het midden van de Jeruzalemkapel. Nochtans werd Anselmus in Schotland begraven, enkel zijn hart werd naar Brugge overgebracht.

Familie de Limburg Stirum doet Adornesdomein herleven.

Maximilien en Véronique de Limburg Stirum hebben grootste plannen met hun Adornesdomein in Brugge. Ze hebben al een museum geopend over  Anselmus Adornes en het Brugge van de 15de eeuw. Later willen ze het museum nog uitbreiden en plannen ze een cafetaria en kruidentuin.

In een eerste fase van het 'herlevingsproject' werd al een museum ondergebracht in de godshuizen. Dat opende in juni. Het vertelt het verhaal van het koopmansgeslacht Adornes dat zich in de 14de eeuw in Brugge kwam vestigen vanuit het Italiaanse Genua. Het leven van Anselm Adornes in de 15de eeuw krijgt bijzondere aandacht, maar ook het leven in Brugge in die tijd. Nu gebeurt dat met een film, educatieve panelen en interactieve aanraakschermen.

"Later, in een tweede fase willen we ook enkele unieke voorwerpen uit de 15de eeuw tonen. Maar daarvoor moeten we eerst nog werken aan een betere beveiliging. We blijven natuurlijk altijd een intiem museum, we zullen nooit het Louvre worden", zegt gravin Véronique de Limburg Stirum.

Maximilien en Véronique de Limburg Stirum

Er wordt gemikt op 25.000 bezoekers per jaar.  “Het is echt onze bedoeling om veel volk naar deze kant van Brugge te lokken. We hopen ook dat combitickets met het Kantmuseum en Volkskundemuseum in de buurt mogelijk zijn", aldus de eigenaars. 

En de familie heeft nog meer plannen met het unieke stadsdomein. Zo wordt er binnen enkele maanden werk gemaakt van een cafetaria en theesalon in de veranda. Ook kunnen de zalen 'Pieter Adornes' en 'Anselm Adornes' al gehuurd worden voor recepties, seminaries, tentoonstellingen, diners en recepties. Verder worden ook kleine concerten in de kapel niet uitgesloten. Op lange termijn behoort ook het inrichten van een middeleeuwse kruidentuin tot de mogelijkheden. "Het blijft hoofdzakelijk een privaat familiedomein, maar we zijn bereid om het af en toe te delen met de Bruggelingen", zegt Véronique de Limburg Stirum. 
(bron: HLN van 24/10/2014)

(foto: J. de Meester)

© Marc Willems (2014)

                                        brugse.legenden@gmail.com